Dolegliwości bólowe zlokalizowane w uchu często pojawiają się nie tylko u dzieci, ale także u osób dorosłych. Ból ucha, czyli otalgia może mieć różne podłoże i w związku z tym rozróżnia się otalgię pierwotną i wtórną (rzutową). W pierwszym przypadku przyczyna bólu ucha ma swoje źródło w uchu zewnętrznym i środkowym, zaś w drugim przypadku – źródłem bólu będą zmiany chorobowe zlokalizowane poza uchem. Warto poznać możliwe przyczyny bólu ucha, by w razie potrzeby móc odpowiednio zareagować i uniknąć poważnych powikłań.
Krótko o budowie ucha
Zanim będzie mowa o przyczynach bólu ucha, warto przypomnieć jego budowę. Otóż ucho składa się z trzech części:
- ucha zewnętrznego – a więc małżowiny usznej i przewodu słuchowego, które to oddzielone są od ucha środkowego cienką błoną bębenkową;
- ucha środkowego – połączone z gardłem wąską trąbką słuchową, odpowiedzialnej za utrzymanie w uchu właściwego ciśnienia;
- ucha wewnętrznego – będącego najbardziej złożonym elementem narządu słuchu i składającego się z szeregu połączonych ze sobą przestrzeni, w których wyróżnia się błędnik błoniasty (wypełniony śródbłonką) i błędnik kostny (zawiera przedsionek, ślimak i trzy kanały półkoliste oraz jest wypełniony przychłonką).
Należy jeszcze dodać, że struktury ucha są unerwione przez włókna czuciowe nerwów czaszkowych (trójdzielnego, twarzowego, językowo-gardłowego i błędnego) oraz szyjnych nerwów rdzeniowych (długich w obrębie głowy, szyi i klatki piersiowej), przez co ból uszu może mieć też różne przyczyny.
Zobacz także: Ból ucha u niemowlaka
Ponadto struktury ucha wewnętrznego takie, jak ślimak czy kanały półkoliste są unerwione przez nerw przedsionkowo-ślimakowy, który nie ma włókien bólowych – stąd zapaleniu ucha środkowego towarzyszy uczucie pełności lub ciśnienia w uchu.
Przyczyny bólu ucha zewnętrznego
Jak zostało we wstępie zaznaczone ból ucha (otalgia) może być pierwotny i wtórny. Otalgia pierwotna ma źródło w uchu zewnętrznym i środkowym, zaś przy otalgii wtórnej (rzutowej) ból uszu jest związany ze zmianami chorobowymi zlokalizowane poza uchem.
Wśród najczęściej wymienianych przyczyn dolegliwości bólowych zlokalizowanych w uchu zewnętrznym znajduje się:
- rozlane zapalenie ucha zewnętrznego – które z kolei może mieć podłoże bakteryjne (najczęściej mowa tu o tzw. uchu pływaka- pojawiające się w wyniku długotrwałej ekspozycji przewodu słuchowego na działanie wilgoci lub wody) lub grzybicze;
- zapalenie ochrzęstnej;
- półpasiec uszny (zespół Ramsaya Hunta);
- czyrak przewodu słuchowego zewnętrznego;
- róża małżowiny usznej;
- wyprysk (alergiczny/kontaktowe zapalenie skóry);
- uraz – mechaniczny, termiczny (odmrożenie, oparzenie);
- ciało obce;
- zaleganie woskowiny;
- nowotwory;
- ziarniniak kwasochłonny;
- ziarniniakowatość z zapaleniem naczyń (Wegenera).
Natomiast przyczyną bólu ucha środkowego mogą być:
- stany zapalne ucha – np. ostre zapalenie ucha środkowego, zaostrzenie przewlekłego zapalenia, ostre pęcherzowo-krwotoczne zapalenie błony bębenkowej, zapalenie wyrostka słuchowego;
- zaburzenia czynności trąbki słuchowej – spowodowane zapaleniem, nowotworem czy też ziarniniakowatością z zapaleniem naczyń (Wegenera);
- nowotwór zlokalizowany w jamie bębenkowej (uciskający lub naciekający trąbkę słuchową);
- uszkodzenie i perforacja błony bębenkowej na skutek urazu bezpośredniego mechanicznego błony bębenkowej lub głowy, ciśnieniowego (np. podczas lotu samolotem, nurkowania), akustycznego (np. koncert rockowy).
W przypadku otalgii wtórnej (rzutowej) wśród najczęstszych przyczyn bólu ucha wymienia się:
- choroby zębów – np. zapalenie miazgi, kieszonek przyzębnych, uraz lub też niewyrżnięty III ząb trzonowy;
- afty, ostre zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i języka;
- zapalenie lub uraz stawu skroniowo-żuchwowego;
- zapalenie lub zmiany zwyrodnieniowe w obrębie kręgosłupa szyjnego;
- nerwoból (nerwu trójdzielnego lub nerwów szyjnych);
- zapalenie nerwu twarzowego (porażenie typu Bella);
- stany zapalne struktur sąsiadujących z uchem – ślinianek przyusznych, nosa i gardła, zatok przynosowych, tętnicy skroniowej;
- stany zapalne struktur odległych – a więc gardła i migdałków (w tym także naciek lub ropień około migdałkowy), węzłów chłonnych szyi, tarczycy;
- nowotwory złośliwe dna jamy ustnej, gardła dolnego, migdałka, krtani;
- choroby przełyku – np. zapalenie, choroba refluksowa, przepuklina rozworu przełykowego, ciało obce;
- choroby krtani – np. ostre zapalenie, uraz, zapalenie stawu pierścienno-nalewkowego, rak
- choroby układu sercowo-naczyniowego – np. zawał serca, tętniak;
- kręcz szyi.
- nowotwory i urazy w obrębie szyi i głowy.
Ból uszu – jak go uniknąć?
Chcąc zapobiec dolegliwości bólowych zlokalizowanych w obrębie ucha należy chronić się przed przeziębieniami, bo sprzyjają one infekcjom uszu, a krople do uszu stosować zgodnie z zaleceniami lekarza laryngologa. Poza tym lepiej unikać ekspozycji na dym tytoniowy oraz w miarę możliwości unikać pracy w ciepłych i wilgotnych pomieszczeniach. Warto też regularnie sprawdzać poziom cukru we krwi, bo złośliwe zapalenie ucha zewnętrznego często dotyka osoby z niewyrównaną cukrzycą.